Włodzimierz Borowski, Wojciech Bruszewski, Andrzej Dłużniewski, Jarosław Kozłowski, KwieKulik, Natalia LL, Andrzej Matuszewski, Andrzej Partum, Ewa Partum, Józef Robakowski, Jerzy Rosołowicz, Jan Świdziński, Warsztat Formy Filmowej, Krzysztof Wodiczko.
23 czerwca – 17 września 2016.
Procedery sztuki lat 70. to wystawa pokazująca pierwsze działania performatywne w polskiej sztuce lat 70. i końca lat 60. Wystawa składająca się głównie z dokumentacji fotograficznej i filmowej oraz archiwalnych opisów i komentarzy oferuje wgląd w praktyki radykalnych artystów sytuujących się wówczas poza oficjalnym obiegiem sztuki, a obecnie zaliczanych do klasyków neoawangardy. Zebrana dokumentacja prezentuje działania, których performatywność pozwalała artystom wychodzić poza kanoniczne narracje modernizmu i otwierać sztukę na kontekst społeczny i polityczny.
Tytuł wystawy nawiązuje do akcji Andrzeja Dłużniewskiego z 1979, który przez cztery dni na oczach publiczności realizował scenariusz tworzenia dzieła, ironizując na temat utrwalonego modernistyczną tradycją przywiązania do idei dzieła jako podstawowego kryterium sztuki. W dziesięć lat wcześniejszym Postępowaniu, rozbudowanym happeningu Andrzeja Matuszewskiego, autor pozostawał niewidoczny dla publiczności, która stawała się uczestnikiem sterowanych przez niego zdarzeń.
Przedstawiona na wystawie dokumentacja pokazuje różne sposoby postępowania, ironicznego i krytycznego rozgrywania w działaniu kolejnych pewników modernistycznego uniwersum: demiurgicznego twórcy w VIII Pokazie synkretycznym (1968) Włodzimierza Borowskiego, niepowtarzalności gestu w ponawianych od 1978 działaniach rysunkowych Jarosława Kozłowskiego, obecności dzieła w 22 obrazach figuralnych (1979) Andrzeja Dłużniewskiego, celowości wielkich utopii w Kineutronikonie (1975) Jerzego Rosołowicza.
W działaniach, akcjach, zdarzeniach przypomnianych na wystawie, znaczenia nabierała procesualność i wchodzenie w interakcje, jak w zespołowej realizacji Akcja w przestrzeni (1972) Włodzimierza Borowskiego, Jana Świdzińskiego i Krzysztofa Wodiczko.
Kategoria performatywności manifestowała się w perswazyjności języka Andrzeja Partuma w jego wystąpieniu O interpretacji (1973). Performatywne aspekty działań rejestrowanych kamerą pokazują filmy Józefa Robakowskiego Idę… (1973) i Wojciecha Bruszewskiego YYAA (1973). Performatywność była domeną transmitowanych na żywo rejestracji w zrealizowanej przez Warsztat Formy Filmowej Transmisji telewizyjnej (1973). Partycypacyjny charakter miał zaaranżowany przez Robakowskiego Zapis(1972), którego uczestnicy stawali się pierwszoplanowymi aktorami.
Zebrana na wystawie dokumentacja ukazuje krytyczny potencjał performatywnych praktyk w przekraczaniu granic wizualnej percepcji, aktywizowaniu publiczności, wyprowadzaniu sztuki poza instytucjonalne ramy i sytuowaniu jej w przestrzeni społecznej.
Performatywność wpisana w projekty urządzeń i sposoby ich użytkowania wInstrumencie Osobistym (1972) i Pojeździe (1973) Krzysztofa Wodiczko wyprowadzała jego sztukę na ulicę. Postrzegane z perspektywy performatywnej pierwsze działania w przestrzeni publicznej ujawniają swój subwersywny potencjał, jak rysowanie kredą na chodniku w Ekspedycji(1969) Jarosława Kozłowskiego, czy ironiczne obwieszczenie Milczenia awangardowego (1974) Andrzeja Partuma. Instalowane w przestrzeni miejskiej prowokacyjne hasła Strefy wyobraźni (1970) Kozłowskiego iLegalności przestrzeni (1971) Ewy Partum były dla wyobraźni społecznej rodzajem performatywnych impulsów. Mity tej wyobraźni performowali w swojej praktyce KwieKulik, odgrywający przed kamerą wyidealizowane sceny w ramach zainicjowanego w 1972 cyklu Ameryka.
W performatywnych aktach odgrywania płci dawały o sobie znać emancypacyjne wątki pierwszych manifestacji feministycznych; w seksualności Słowa (1971) Natalii LL i polemizującej z patriarchalną sceną sztuki Zmianie (1974) Ewy Partum.
Spojrzenie na „procedery” tej sztuki z punktu widzenia tzw. zwrotu performatywnego wydobywa bardziej złożony obraz praktyk artystycznych lat 70. i końca lat 60., postrzeganych poza dominującą w myśleniu o sztuce tego czasu kliszą konceptualizmu. Performatywny punkt widzenia z przesunięciem akcentów na działanie, podmiotowość, sprawczość pozwala też rozważać funkcjonowanie tej sztuki w szerszej perspektywie jej obecności w przestrzeni społecznej i politycznej.
Bożena Czubak
Dofinansowano ze środków Ministerwstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
PATRONAT MEDIALNY / MEDIA PATRONAGE
